Terwijl ik achtergrondonderzoek deed naar deze blog, was ik onderweg naar een uitvaart. Ik dacht na over nostalgie en de rol die het speelt bij verlies. De avond daarvoor lag ik met mijn dochter samen in bed, te luisteren naar muziek via Spotify. Het overlijden van oma triggerde van alles. Herinneringen aan wat ze met oma beleeft had, maar ook herinneringen aan andere die al verloren hadden. Wat is dat toch? Is dat nu nostalgie? Hoe werkt dat dan? Waarom triggert verlies deze nostalgische gevoelens? En hoe kan dit helpen bij rouw?
De kracht van nostalgie bij rouw
Mijn dochter kwam net thuis van haar werk toen ze naast me in bed kroop. “Mam, ben je nog wakker?” Tja, ik moest om half 5 op, maar ja. We spraken over haar avond, maar al snel nam het gesprek een afslag naar de uitvaart van oma. De dag ervoor was ik naar een optreden van de WC Experience geweest, waar de dijenkletser ‘Oons Moeder’ werd gespeeld. De foto’s van de bandleden met hun moeders op de achtergrond brachten me terug naar de herinneringen aan mijn schoonmoeder, die net was overleden, maar ook naar mijn eigen moeder.
Voordat we het wisten waren we samen naar het nummer aan het luisteren op Spotify. Van de ene oma kwamen de herinneringen naar de andere oma en ‘Aad waere mit dich’ van Gé Reinders was het volgende nummer dat over de speaker schalde. Lachend om de herinnering van het youtube filmpje dat we daarbij hadden laten zien waarin te zien was wat ‘Hollanders’ maakten van de Limburgse tekst waardoor het nummer vaak werd meegeblèrd als ‘Aardbeien met thee’. Maar ook een traan om het verlies, dat weer naar boven kwam met het horen van die klanken.
Voordat we het wisten verloren we ons in een playlist vol herinneringen en vloeiden de tranen rijkelijk. Met ‘One Word’ van Anouk en ‘Shape of my heart’ van Sting waren we weer bij mijn broer, met ‘Weet je nog’ van Herman van Veen zat ik weer aan het bed van mijn vader. De muziek bracht herinneringen naar boven, zowel lachend om grappige momenten als huilend om het verlies. Maar is dat nu nostalgie? En welke rol speelt het in verliessituaties?
Heimwee en nostalgie: Wat is het verschil?
Eén van de artikelen die ik las sprak over rouw en heimwee. Heimwee wordt daarbij gezien als een gevoel van verlangen naar huis of, algemener gezegd, naar de geborgenheid en de zekerheden van het bekende (Wikipedia, 2024). Hoewel Wikipedia het niet expliciet zo omschrijft, beschrijven andere bronnen heimwee als het verlangen naar een plek waar je naar terug kunt gaan. Denk aan heimwee naar huis wanneer je op vakantie bent.
Bij verlies is dit vaak niet mogelijk. Zeker bij een overlijden is het vanzelfsprekend niet mogelijk om terug te keren naar het moment van vóór het verlies. In dat geval spreken we van heimwee naar het verleden (Wikipedia, 2024).
Het verschil tussen heimwee en nostalgie zit hem dus in de mogelijkheid om terug te keren naar datgene waarnaar je verlangt. Bij heimwee kan dit, bij nostalgie niet.
"Nostalgie, de ondeugd van de bejaarden. We kijken zoveel oude films dat onze herinneringen in zwart-wit zijn"
Een ander kenmerk van nostalgie is dat het verleden vaak geromantiseerd wordt. Negatieve herinneringen vervagen en positieve blijven over. Denk maar aan het eindexamenbal van de middelbare school: velen herinneren zich de opwinding en de magie van het moment, terwijl onzekerheden over bijvoorbeeld puistjes naar de achtergrond verdwijnen. Dit fenomeen wordt ook wel ‘achteruit dromen’ genoemd (Lee, 2022). Of zoals Batcho aangeeft: We verlangen niet alleen naar ons verleden, maar herinneren ons een geromantiseerde versie ervan (Batcho, 2019). Volgens Batcho heeft dat een logische verklaring. Neem bijvoorbeeld het ouderschap.
Nostalgie: Bitterzoet en veelvoorkomend
In Psychologie Magazine (Lee, 2022) wordt aangehaald dat uit onderzoek is gebleken dat 79% van de mensen minimaal één keer per week nostalgisch is. Nostalgie wordt omschreven als een bitterzoet gevoel: ‘blijheid en geluk met een tintje verlies’.
Grofweg kunnen we twee vormen van nostalgie onderscheiden (Batcho, 2019):
- Historische nostalgie – Dit ontstaat vaak bij ontevredenheid over de huidige tijd of persoonlijke situatie. Het verlangen naar ‘vroeger, toen alles beter was’ kan zelfs betrekking hebben op een tijd die men zelf nooit heeft meegemaakt. Denk aan de populariteit van kostuumdrama’s op Netflix, die een eromantiseerd beeld geven van bijvoorbeeld Victoriaans Engeland.
- Persoonlijke nostalgie – Dit gaat over herinneringen uit het eigen leven. Het is de vorm van nostalgie die opkomt bij verliessituaties, zoals het luisteren naar muziek die herinneringen oproept aan dierbaren. Dit is precies wat er gebeurde toen mijn dochter en ik samen herinneringen ophaalden aan oma.
Nostalgie speelt dus een belangrijke rol bij rouwverwerking. Het kan pijn oproepen, maar ook troost bieden door mooie herinneringen levend te houden.
Wat doet nostalgie met ons brein?
- het welzijnsgevoel vergroot;
- een boost geeft van inspiratie en creativiteit;
- gevoelens van jeugdigheid, alertheid, optimisme en energie stimuleert;
- en ons zelfs aanmoedigt om risico’s te nemen en doelen na te jagen.
- Het vermindert onze beleving van pijn;
- En maakt ons beter in het aanvullen van dreigingen.
Maar wat is het precieze doel van nostalgie? Onderzoekers suggereren dat krachtige nostalgische herinneringen kunnen helpen bij levensveranderingen, troost kunnen bieden en bijdragen aan ons identiteitsgevoel. Volgens Famme vinden er bij nostalgie drie belangrijke veranderingen in het brein plaats (Abbas, 2018):
- Emotionele verwerking – Het activeert het beloningssysteem, wat negatieve emoties kan verminderen en je optimistischer maakt.
- Fysieke ervaring – Nostalgie zorgt ervoor dat je omgeving daadwerkelijk warmer aanvoelt, wat verklaart waarom nostalgische gevoelens vaak rond kerst sterker zijn.
- Besluitvorming – Nostalgie beïnvloedt ons gedrag en onze keuzes, iets waar marketeers gretig gebruik van maken. Maar het kan ook helpen bij het veranderen van gewoontes en het creëren van nieuwe perspectieven.
Nostalgie als hulpmiddel bij rouw
Nostalgie en rouw zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een verlies kan nieuwe nostalgische gevoelens oproepen, maar kan ook oude verlieservaringen opnieuw naar boven halen. Dit roept de vraag op: is nostalgie iets dat hiermee een plek verdient in de rouwverwerking?
Misschien wel. Het werd in het begin al aangegeven; nostalgie is bitterzoet, achteruit dromen. Maar bij rouwverwerking gaat het er toch juist om dat je vooruit kijkt en door kunt gaan? En juist in deze paradox ligt de oplossing. Rouw gaat niet over ‘verdergaan’ of ‘achterlaten’. Verlies wordt een onderdeel van wie je bent. De vraag is: hoe neem je dat verlies mee je toekomst in? Blijf je hangen in het verdriet of richt je je op de mooie herinneringen?
Juist hier kan nostalgie een sleutelrol spelen. Het helpt je betekenis te geven aan het verlies en de waardevolle momenten te omarmen. De scherpe randjes van het gemis worden verzacht door de warme herinneringen. Want laten we eerlijk zijn: als die mooie momenten er niet waren geweest, zou het verlies ook niet zo’n impact hebben.
Sta eens stil bij wat iemand voor jou heeft betekend. Wat wil je meenemen naar de toekomst? Door je te richten op de positieve herinneringen, krijgt dankbaarheid de ruimte en vervaagt de pijn. Welke nostalgische herinnering schiet jou nu als eerste te binnen?
Verwijzingen
Abbas, R. (2018, oktober 30). 7 manieren waarop nostalgie je hersenen verandert, volgens de wetenschap. Opgehaald van Famme.nl: https://hmnc.nl/4jRez63
Batcho, D. K. (2019, november 6). Does nostalgia have a psychological purpose? (A. P. Association, Interviewer): https://hmnc.nl/3S861uU
Brain Balance Institute. (sd). Wat doet nostalgie met je brein. Opgehaald van brainbalanceinstitute.com: https://hmnc.nl/3E24Idi
Lee, P. v. (2022, augustus 5). Nostalgie is achteruit dromen. Opgehaald van Psychologie Magazine: https://hmnc.nl/3CfnAF5
National Geographic. (2024, april 22). Nostalgische gevoelens? Dat komt omdat je hersenen zo staan afgesteld. Opgehaald van Nationalgeographic.nl: https://hmnc.nl/41KlLZD
Wikipedia. (2024, mei 26). Heimwee. Opgehaald van Wikipedia.org: https://hmnc.nl/4jjzbnj
Wikipedia. (2024, april 6). Nostalgie. Opgehaald van Wikipedia.org: https://hmnc.nl/3Wqw6b8
