Op 1 juli wordt in Suriname en de Nederlandse Antillen de afschaffing van de slavernij herdacht. Ketikoti (Historiek, 2022): keten gebroken. Maar zijn de ketenen ook écht gebroken?
De historie van slavernij heeft diepe wonden achtergelaten. Wonden die we zelf nu, 160 jaar na de afschaffing nog steeds voelen in de jongere generaties. Hoe komt dat? Wat doet zo’n trauma in je brein en hoe zorg je ervoor dat ook daar de ketenen gebroken worden en Ketikoti (Historiek, 2022) vol gevierd kan worden?
Korte historie van ketikoti en zijn ketenen
Voordat Europeanen zich aan slavernij waagden, maakten Arabieren al gebruiken van de Afrikaanse ‘slavenmarkten’. Rond 1630 start ook Nederland hiermee. Met de veroveringen van de West Indische Compagnie ontstaat een behoefte een aan arbeidskrachten voor de vele plantages die ontstaan. (Nationaal Archief, sd)
De Nederlandse slavernij heeft zo’n 200 jaar geduurd. (Wesselink, 2017). Om aan goedkope arbeidskrachten te komen voor de plantages in het Caribische gebied, werden slaven gekocht in Afrika en tewerkgesteld. Stel je eens voor hoeveel generaties dat zijn. Als je even voor het gemak uitgaat van iemand rond zijn 25e kinderen krijgt, dan betekent dit dat er maar liefst 8 nageslachten van de eerste slaven in ketenen zijn opgegroeid. Zeven generaties die niets anders hebben gekend gedurende hun hele leven.
Uiteindelijk kwam er officieel een einde aan de Nederlandse slavernij in 1863, nu precies 160 jaar geleden. En tot op de dag van vandaag wordt deze vrijheid gevierd op 1 juli. Maar is daarmee de slavernij ook echt uit ons systeem verdwenen?
Als je kijkt naar discussies die regelmatig oplaaien over de zwarte Piet, Black live matters of welke bewegingen ook, dan zie je dat de slavernij nog steeds actueel is, ook bij de huidige generatie. Hoe is het mogelijk dat iets dat al zo lang is geleden, en waar de huidige generaties zelf nooit lijfelijk in hebben gezeten, toch nog steeds zo leeft?
In alle eerlijkheid moet ik bekennen dat ik niet veel van de historie afweet en als mijn feiten niet kloppen, laat het dan gerust weten in de reacties. Wat me vooral fascineert, is de invloed van dit verleden op ons en de onbewuste processen die afspelen in ons brein.
Trauma van onze voorouders. Wat doet het met ons?
Je bent het in jouw praktijk vast al eens tegengekomen: mensen met angsten die niets te maken lijken te hebben met gebeurtenissen uit hun leven. Angst om op de trein te stappen. Kinderen die bang zijn om dood te gaan. Onrustig worden in afgesloten ruimtes. Je kunt deze lijst eindeloos aanvullen.
Terugkijkend op hun leven kun je niets vinden dat direct verband houdt met deze angsten. Maar bij dieper graven in de historie van de familie, kom je wel zaken tegen. En dit kan zelfs van generaties komen die ver vóór ons liggen. Deportaties naar concentratiekampen die bij nazaten van vandaag zorgt voor angst voor treinen. Oorlogsslachtoffer of andere gewelddadige dood die een onverklaarbare angst voor dood verklaren bij de kinderen van nu. Gevangenschap of omgekomen zijn in een brand in een afgesloten huis die zorgen dat een achterkleinkind onrustig wordt in afgesloten ruimtes. Hoe zit dat? Erven we de trauma’s van onze voorouders? Alsof we onze handen niet vol genoeg hebben aan ons eigen leven.
Inmiddels is wel vastgesteld dat psychologische overerving continu gebeurt (Lelij, 2020). Niet voor niets zijn regressietherapie, familie opstellingen en hypnotherapie zo populair. Hoe maak je contact met een stuk van je verleden dat soms zo lang geleden is dat je het aan niemand meer kunt navragen?
Ketenen van onze DNA door de historie heen
Een ander gebied dat de laatste tijd veel wordt onderzocht is de epigenetica. Het genetisch overdragen van trauma’s over generaties. Hoe zit dat dan? Je kunt immers niet zomaar je DNA aanpassen.
Inmiddels is aangetoond dat onder stress bepaalde moleculen op het DNA kunnen gaan zitten. Door deze methylgroepjes worden bepaalde delen van de DNA minder goed gelezen. Hierdoor kan het zijn dat bepaalde eigenschappen niet tot uiting komen.
Gelukkig worden deze methylgroepjes bij overlevering meestal niet doorgeven, maar helaas gaan restanten soms toch mee. (Lelij, 2020) Je erft dan letterlijk op celniveau de stress van je voorouders.
Als embryo deel je letterlijk de cellen met je moeder. Sterker nog, in de vijfde maand van de zwangerschap van jouw oma, zat de voorlopercel van de eicel waaruit jij je hebt ontwikkeld, al in de eierstokken van je moeder (Wolynn, sd). En niet alleen van je moeders kant kun je zo een en ander meekrijgen. Hetzelfde verhaal geldt voor de voorlopercellen van de zaadcel in jouw vader. Trek dat maar eens verder door de geschiedenis in. Dan wordt er dus letterlijk historie via de cellen overgedragen.
Inmiddels zijn er voorzichtig wat onderzoeken hiernaar gedaan die dit lijken te bevestigen. Een onderzoek van Yehuda naar het epigenetisch profiel van het stress-gen van Holocaust overlevenden bleek af te wijken van mensen die deze historie niet hadden meegemaakt. En ook bij hun kinderen zag ze ditzelfde epigenetische profiel terugkomen. Het maakt nakomelingen angstiger en vatbaarder voor depressies. Hiermee zijn er sterke aanwijzingen dat trauma letterlijk op celniveau worden overgedragen.
Maar het is niet alleen kommer en kwel die we erven. Het onderzoek legde ook vast dat de nakomelingen niet alleen angstiger, maar ook veerkrachtiger waren. Het lijkt erop dat niet alleen het trauma, maar ook de tools om te overleven worden doorgegeven.
Hoe breek je nou die ketenen?
Komt natuurlijk de onvermijdelijke vraag: hoe zorg je voor de Ketikoti bij je cliënten? Epigenetisch zie je al dat trauma wel drie generaties kan dooretteren. En als je kijkt naar de psychologische overlevering, dan zien we dat dit vaak nog meerdere generaties doorgaat.
In het artikel van Psychologie Magazine lees je verschillende verhalen van mensen die inzicht hebben gekregen in hun gedrag door te kijken naar de trauma’s van hun ouders en grootouders. Er is niet één eenduidig stappenplan dat deze overgeleverde trauma’s in één klap oplost. Maar hulp kan hier zeker bij helpen. Ik moet dan meteen denken aan onderstaande uitspraak van Emerson.
"Als je in het potje zit, kun je het etiket niet lezen"
Dan kan een blik van buiten de helderheid en het perspectief geven dat jezelf niet kunt zien. Je kunt zelf immers zelf niet waar je ergens op een berg zit als je die beklimt. Maar iemand die van een andere berg naar jou kijkt ziet precies waar jij ergens zit. Dat is precies waar jij als coach mensen mee kunt helpen. Zorgen dat Ketikoti ook écht betekent dat ketenen losbreken en je in echte vrijheid kunt leven. En met jou de generaties na jou.
En wie wil dat niet, zeker nu je weet wat het effect van jouw trauma of de trauma’s vóór jou, kan doen met jouw kinderen. Met welke interventie jij mensen ook helpt op dit gebied. Vergeet niet om ook het brein mee te nemen in deze verandering. Daar helpt Sqribox natuurlijk een handje bij. Maar hoe we de vertaalslag kunnen maken in wat er in je brein gebeurt en wat je daarin kan helpen, dat is weer stof voor misschien een volgende blog. Voor nu wens ik je een plezierige Ketikoti, welke ‘gebroken ketenen’ jij dan ook gaat vieren.
Help jij mensen om te gaan met trauma, rouw en verlies? Kom dan op 9 december naar het event ‘Geef kleur aan verlies’ in Zeist.
Verwijzingen
Historiek. (2022, juli 16). Ketikoti – viering afschaffing slavernij. Opgehaald van Historiek: https://bit.ly/3pn7xP2
Lelij, O. v. (2020, december 10). Hoe je een trauma kunt erven van je ouders. Opgehaald van Psychologie Magazine: https://bit.ly/42XP5dw
Nationaal Archief. (sd). Einde aan een treurige geschiedenis van slavernij (1863). Opgehaald van Nationaal Archief: https://bit.ly/3NKzpWX
Wesselink, K. (2017, november 13). Wat is slavernij? Opgehaald van Samsam: https://bit.ly/447fK96
Wolynn, M. (sd). Het is niet met jou begonnen: hoe trauma’s overgedragen kunnen worden in de familie. Opgehaald van Inspirerend Leven: https://bit.ly/46gtpMF
