Informatieverwerking bij verlies

In de vorige blog heb ik jullie meegenomen in het verhaal van Marjo. We hebben gezien hoe ze in de actie was geschoten om haar leven op de rit te krijgen na het overlijden van haar man Kees. Maar tijdens een vakantie kwam de man met de hamer langs. Ze werd overweldigd door emoties.

Wanneer je brein in de overlevingsstand staat is er geen ruimte voor het verwerken van emoties. Dat komt daarna pas. Dat heeft alles te maken met de informatieverwerking in je brein. Heb je je al ooit afgevraagd hoe het komt dat sommige zaken je op momenten enorm kunnen triggeren en op andere momenten helemaal niet? Laten we daar eens verder naar kijken.

Hoezo informatieverwerking? Het vliegt alle kanten op

Marjo had na haar ‘emotionele smeltpunt’, zoals ze het zelf noemde, contact gezocht met mensen die haar verder konden helpen. Door de steun van gelijkgestemden bij Widows & Widowers en hulp van een rouwcoach, kreeg ze meer en meer grip op de situatie waar ze in zat. En dan met name de emotionele kant van het verlies, waar bij haar de eerste 18 maanden weinig ruimte voor was geweest.

In de maanden die volgden merkte ze dat ze veel last had van onverklaarbare stemmingswisselingen. Waar haar stemming en emoties redelijk stabiel waren geweest in de maanden ervoor, ging het nu alle kanten op. Het leek wel alsof ze er geen pijl op kon trekken hoe de dag eruit ging zien. Ze kon vol goede moed de dag starten om vervolgens onverklaarbaar in de put te zinken. Het ene moment kreeg ze een ton werk gedaan en het volgende uur lag ze met een pak tissues onder een deken op de bank. Op advies van lotgenoten en haar rouwcoach merkte ze dat de achtbaan minder heftige curves begon te vertonen en kreeg ze stukje bij beetje grip op alles wat in haar speelde.

"Als je iemand verloren hebt, word je uitgedaagd om te leven met de liefde die ze achterlaten"

Nu ze ook dit stuk steeds meer op de rit had staan, vroeg ze zich af of ze dit smeltpunt tijdens haar vakantie had kunnen voorkomen. Of dat het anders zou zijn gelopen als ze eerder ruimte had gegeven aan emoties. Maar ook hoe het mogelijk was dat verschillende prikkels telkens op andere knoppen konden drukken. Ze zag zichzelf als een redelijk logisch denkend mens, maar hier leek ze helemaal geen controle over te hebben.

Laten we eens kijken wat er met al die prikkels gebeurt in het brein van Marjo in deze situaties.

Hoe regelt ons regelcentrum al onze informatieverwerking?

Eén van de punten waar Marjo tegenaan liep was de wijze waarop onze thalamus, het regelcentrum in ons brein, omgaat met prikkels. Hier wordt namelijk bepaald op wel niveau informatie verwerkt moet worden. En hier zit een duidelijk hiërarchie is.

Kun je je de verschillende delen van ons brein nog herinneren uit de vorige blog? Ons reptielenbrein waar o.a. ons overlevingsinstinct zit, ons zoogdierenbrein waar de emoties huizen en onze neocortex of menselijke brein waarmee we logisch kunnen denken en redeneren.

We gaan er vaak vanuit dat we met onze neocortex weloverwogen met al die prikkels omgaan, maar niets is minder waar. In werkelijkheid bereikt slechts een klein gedeelte van alle prikkels etendit denkende deel van ons brein. Gelukkig maar, want dit deel is ook snel uitgeput en er komt wat op ons af op een dag!

Allereerst kijkt ons regelcentrum of de informatie die binnenkomt in ons reptielenbrein kan worden afgehandeld. Gewoon door vaste patronen en automatismen te volgen. Dat werkt het snelst en kost het minste energie. En bij overleving is dat precies wat je nodig hebt: snelheid. Op tijd kunnen reageren op een gevaarlijke situatie. Bij een heftige verliessituatie zie je dat ons brein ook even in overlevingsmodus komt. We hebben genoeg om mee te dealen, dus eigenlijk is het heel fijn dat veel op de automatische piloot gebeurt.

Wat als je overlevingsinstinct er niets mee kan?

Als ons reptielenbrein niet voldoende kan met de informatie, dan is amygdala aan de beurt. Hier huizen onze emoties en ook dit deel van ons brein is een stuk ouder dan onze neocortex en kan dan ook veel sneller en meer informatie verwerken dan onze neocortex.

Ook hier kunnen we met onze emoties nel schakelen. Ga maar na bij jezelf. Als er emoties naar boven komen, reageer je vaak vanzelf. Het is ieder van ons wel eens overkomen dat we ergens boos over werden en meteen uit onze slof schoten. Daarna bedenk je vaak dat je misschien ook anders had kunnen reageren.

Mij overkwam het laatst nog. Mijn zoon was met een aantal vrienden op vakantie en belde dat hij ziek was. Ik schrok een beetje van de symptomen die hij beschreef, maar aangezien hij daar in het weekend niet bij een arts terecht kon en 2 uren rijden bij mij vandaan zat, besloot hij het nog even aan te zien. Vervolgens gingen er een paar kleine dingen fout. Een stapel papieren viel van de tafel op de grond, mijn dochter had de bokkenpruik op, mijn vader reageerde even niet snel genoeg toen ik met een heet bord met eten voor hem stond. Kleine dingen die normaal hoogstens een geïrriteerde zucht opleveren. Als klap op de vuurpijl glipte een fles wijn uit mijn handen en de stoppen sloegen door. Als een gewond dier kwam slaakte ik een oerkreet, begon onbedaarlijk met mijn hand op het aanrecht te slaan en daar kwamen de waterlanders.

Een overtrokken reactie misschien. Maar ik kon er uit opmaken dat ik me meer zorgen maakte over mijn zoon dan ik wilde toegeven. Alle ingehouden emoties kwamen er ineens uit. Mijn amygdala nam het even over. Een ontlading die nodig was en me heel veel informatie gaf.

Wat gebeurt er in je brein?

Bal onder water

Je hebt de vergelijking vast vaker gehoord: het is alsof je een bal onder water probeert te houden. Telkens als er wat meer bij komt wordt de bal groter en moeilijker onder water te houden. Totdat hij ontsnapt en met kracht het water uit schiet. Onbeheersbaar op dat moment.

Als we de bal even laten gaan, komt hij vanzelf weer op het wateroppervlak terecht waarna we hem weer rustig op kunnen pakken. En zo gebeurt dat met emotionele ontlading ook. Als we de emoties de ruimte geven en niet wegstoppen, schieten ze ook niet zo uit de bocht dan wanneer deze  ‘bal’ steeds groter wordt en met meer moeite onder water gehouden wordt.

Als je vermoeid bent, zoals ik dat was aan het eind van die dag, zie je ook dat de neocortex al meer heeft moeten doen en ons regelcentrum veel sneller zal besluiten dat onze amygdala het mag afhandelen.

Hoe vermoeider je bent, hoe meer in ons reptielenbrein en zoogdierenbrein wordt afgehandeld. Bij sport merk je dat bijvoorbeeld ook. Je levert flink in op fijne motoriek wanneer je veel van je lichaam hebt gevraagd. Als je intensief gesport hebt, veel van je spieren hebt gevraagd, kost het daarna zelfs moeite om een glas water gewoon op te pakken.

Hoe vind ik weer plezier?

Eén van de vragen waar Marjo tegenaan liep was: ‘hoe krijg ik mijn plezier weer terug?’ De continue confrontatie met het verlies maakte de emoties van verdriet, angst, boosheid en frustratie de boventoon leken te voeren. Ook dit kunnen we verklaren door de wijze waarop ons brein geprogrammeerd is.

Van oudsher was het voor onze overleving belangrijker om gevaar te detecteren dan leuke dingen te zien. Als je oog in oog staat met een holebeer is het toch belangrijk dat het hoofd te bieden dan het geanimeerde gesprek waar je in zat met iemand verder af te maken. We weten dat ons brein bij vermoeidheid sneller op de overlevingsstand schiet en dat we dan ons negatief denken de overhand heeft. Het kritische stemmetje is één van onze ‘gevaardetectoren’.

Bij verlies is het dan ook gemakkelijker om naar het gemis te gaan. Achterom kijken naar wat er eerder was, maar nu niet meer. Dit is vaak ook de reden dat mensen hulp zoeken bij verliesverwerking. Uit die maalstroom komen van het kijken naar het verleden en je eigen toekomst weer vorm geven, kan steeds moeilijker worden. Zeker wanneer het neuropad van het stilstaan bij wat je zo mist behoorlijk wat aandacht heeft gekregen.

We weten dat ons brein het gemakkelijkst die automatische patronen volgt die weinig energie kosten. En in dit geval is een neuropad ontstaan dat naar het verleden kijkt. Op een andere manier naar de toekomst kijken, jezelf opnieuw uitvinden hierin, kost veel meer energie en daar kan ons brein aardig tegen protesteren.

Het roer om

Als de amygdala de ruimte krijgt om de eerste rauwe emoties het hoofd te bieden, komt er ruimte voor je neocortex om bewuste keuzes te maken. Dit zijn de momenten dat je op zoek kunt gaan naar de positieve aspecten van je verlies.

Pardon? Wat? Hoezo positieve aspecten? De kans dat je brein hiertegen in opstand komt is groot. Verlies doet niet voor niets pijn. Als Marjo niet een diepe verbinding had gehad met Kees, dan had ze er lang niet zoveel last van gehad. Juist de liefde en het feit dat ze het samen zo fijn hadden, maakte dat het gemis zo groot was. Dus achter de pijn en het verdriet liggen altijd gevoelens van liefde, dankbaarheid, verbinding.

Als je mensen vraagt of ze liever iemand niet in hun leven hadden gehad omdat ze dan de pijn van het verlies niet hadden hoeven voelen, is meestal de reactie toch dat ze het niet hadden willen missen. Of zoals Rowwen Hèze het zo mooi bezingt: ‘beter verliezen, dan dat je het nooit hebt gehad’.

Hierin vind je ook weer de kracht om stappen naar de toekomst te zetten. Met dit positieve aspect van het verlies in je zak. Maar omdat ons brein nu eenmaal van nature sneller de negatieve kant op draait (het detecteren van ‘gevaar’ zoals we hebben gezien), valt dit soms niet mee. Dan is het zaak dat je zorgt dat deze nieuwe neuropaden zo snel mogelijk worden versterkt. Sqribox is een werkvorm waarmee je dit op een creatieve manier doet. Daarnaast houdt het rekening met wat je brein nodig heeft en weet het jouw saboterende stemmetje te omzeilen.

Welke gedachten van liefde, dankbaarheid en verbinding kunnen voor jou zorgen dat het roer omgaat en je jouw verlies op een constructieve manier mee kunt nemen jouw toekomst in?

Foto's en herinneringen

Help jij mensen om te gaan met rouw en verlies? Kom dan op 9 december naar het event ‘Geef kleur aan verlies’ in Zeist.

Gerelateerde artikelen: