Chinees nieuwjaar: tradities en patronen

Het zou natuurlijk heel voor de hand liggend zijn om in februari een blog te schrijven over Valentijn, liefde en wat dat in je brein doet. Maar de liefde staat al centraal in de Sqribox® Proeverij deze maand. Dus wil je daar meer over weten, sluit dan gerust nog aan!

Twee dagen voor Valentijnsdag hebben we namelijk de tweede nieuwe maan na de zonnewende van 21 december: het Chinese nieuwjaar.

Tradities en gebruiken

Buiten het bekende vuurwerk, drakendansen en leeuwendans is dit lentefeest in China traditioneel het moment dat het huis grondig wordt schoongemaakt en nieuwe kleren worden aangeschaft. Die voorjaarsschoonmaak kennen wij natuurlijk ook, alleen minder gekoppeld aan een specifieke datum.

Het is ook de dag dat veel Chinezen traditiegetrouw hun schulden aflossen. Op alle mogelijke manieren staat de dag in het teken van opnieuw, met een ‘schone lei’, beginnen.

Voor de Chinezen is het lentefeest net zo’n groot familiefeest als bijvoorbeeld Thanksgiving is in Amerika. Het hangt van tradities aan elkaar. Families komen bij elkaar bij het oudste familielid. Er wordt samen gegeten er worden spelletjes gespeeld en successen gevierd. Mensen gaan in het rood gekleed en geven elkaar cadeaus, ingepakt in rood papier.

Legende van Nian

Je vraagt je af waar al die tradities vandaan komen. Dat heeft alles te maken met de legende van Nian, een mensen etend dier uit het Oude China. Hij woonde in de bergen en leefde van de jacht. Als er tegen het einde van de winter geen eten meer was, ging Nian naar de dorpen om een menselijke prooi te vangen. De Chinezen kwamen erachter dat Nian gevoelig was voor lawaai, de kleur rood en vuur.

Met explosies van vuurwerk en gebruik van de rode kleur probeerde men Nian te verjagen. Zo zijn de tradities ontstaan van het vuurwerk, ophangen van rode lantaarns en het overvloedig gebruik van de kleur rood.

Als je op dit moment aan mensen vraagt waar de tradities vandaan komen, dan zijn er maar weinig die hier antwoord op kunnen geven. Sommigen weten nog te duiden dat het iets te maken heeft met het verdrijven van kwade geesten en dan houdt het op. De tradities leven voort, maar de oorzaak die ze heeft doen ontstaan, verdwijnt steeds meer naar de achtergrond. Dat zien we bij onze tradities en gewoontes natuurlijk ook gebeuren.

Ontstaan van gewoontes

Laat ik nog een heel ander voorbeeld noemen. In wetenschappelijk onderzoek naar het ontstaan van tradities en gewoontes, is naar zeggen, het volgende experiment uitgevoerd met een groep apen.

Vijf apen werden samen in een kooi gezet. In de kooi stond een trap die naar een tros bananen leidde terwijl op de grond de normale voederbakken stonden. Het duurde natuurlijk niet lang voor er een aap de trap op ging om bij de tros bananen te kunnen komen. Toen dit gebeurde werden de andere apen nat gespoten met koud water. De volgende dag werd dezelfde situatie nogmaals herhaald. Weer werden de apen die niet naar de bananen gingen met koud water nat gespoten. Zelfs voor apen was het verband snel gelegd en als een van de apen de trap op wilde gaan, werd dit door agressief gedrag van de anderen voorkomen. De bananen bleven gewoon hangen en geen van de apen besteedde er nog aandacht aan.

Vervolgens werd één aap uit de kooi gehaald en vervangen door een aap uit een andere groep. Deze aap wist dus niet wat er zou gebeuren als hij de trap op zou gaan. Erg ver kwam hij niet in zijn poging, want nog voor dat hij de eerste trede op ging, hadden de andere vier apen hem al duidelijk gemaakt dat dit niet op prijs werd gesteld in deze groep. De nieuwe aap had geen idee waarom hij dit niet mocht doen, maar het groepsgedrag maakte wel duidelijk dat je het maar beter kon laten. De andere vier wisten namelijk iets wat deze aap niet wist.

Langzaam werden op deze manier alle apen uit de eerste groep vervangen door de andere apen. Op het laatst was er geen enkele aap meer in de groep die had meegemaakt nat gespoten te worden als ze de bananen wilden pakken. Toch bleef de gewoonte levend binnen de groep en geen enkele aap haalde het in zijn hoofd de trap op te gaan om de bananen te gaan pakken.

Vertaal dit maar eens verder naar ons gedrag in groepen en organisaties. Precies op de beschreven wijze ontstaan hele culturen binnen groepen. Vaak weet niemand meer waar bepaalde gewoontes en tradities vandaan komen en wordt het gevolgd ‘omdat het hier nu eenmaal zo werkt’ of ‘omdat we dat hier zo altijd al gedaan hebben’. De vraag of deze cultuur, werkwijze of gedrag op dit moment nog wel effectief en gewenst is, wordt vaak niet eens gesteld en op deze manier zien we dat ongewenste patronen in stand worden gehouden.

Jaren wordt dit verhaal gebruikt om aan te tonen hoe (organisatie)cultuur ontstaat. Eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het de vraag is of dit experiment ook daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Hoewel er in een bekend boek van Hamel en Prahalad (Hamal, 1996) wel naar wordt verwezen, wordt hierbij nergens de bron vermeld van dit onderzoek  (Vrije Universiteit Amsterdam, sd). Toch zit er wel een aannemelijke kern in dit verhaal. Laten we eens kijken hoe dat zit.

Het traditionele brein

Hoe komt het dat we ons de vraag of de cultuur nog gewenst is, vaak niet eens stellen? Dat heeft alles te maken het feit dat ons brein verzot is op tradities. Dus waarom er dan een vraagteken bij zetten?

Laat ik daar even wat verder op inzoomen. Ons brein verbruikt behoorlijk wat energie. Maar liefst 20% van ons energieverbruik gaat naar de grijze massa onder onze schedel, terwijl deze slechts 2% van het totale gewicht van ons lichaam uitmaakt. Dat is dus behoorlijk. Dan is het eigenlijk helemaal niet zo gek dat het efficiënt wil omgaan met energie.

Stel dat je ’s ochtends op je fiets of in de auto stapt om naar je werk te gaan. Een plek waar je al verschillende jaren de meeste ochtenden naar toe rijdt. Je hebt de keuze om je gebruikelijke weg te nemen of om eens een nieuwe route te ontdekken. Welke keuze maak jij? De meeste dagen zul je waarschijnlijk de route kiezen die je altijd neemt. Die is vertrouwd, daar hoef je niet bij na te denken en dat kost je dus de minste energie. Als je een nieuwe route wilt nemen, zul je moeten gaan bedenken hoe je wilt rijden, de route eerst uitstippelen en onderweg ben je continu aan het opletten of je nog goed gaat en wanneer je moet afslaan. Leuk om een keer te doen, maar het kost je bakken met energie! Niet handig om elke dag te doen dus. Herkenbaar?

Hoe dat technisch precies werkt, zal ik een keer in een ander blog behandelen. Wat je in elk geval duidelijk terugziet is dat gewoontes en tradities energie besparen. Daarnaast gebeurt er nog wat.

De veiligheid van de herkenbaarheid

In onze drang om te overleven, zijn we continu op zoek naar veiligheid. Gewoontes en tradities zijn altijd hetzelfde en geven daarmee een bepaalde veiligheid in de herkenning. Veel daarvan wordt  vroeg in je jeugd geprogrammeerd, maar ook later in je leven kunnen die ontstaan.

Stel dat je als klein kind altijd in een stad hebt gewoond waar op zaterdag de beiaard altijd aan het oefenen was in de kerktoren. Meestal werd er onder dat geluid de boodschappen gedaan bij de bakker, de markt. Zelfs jaren later, als je allang ergens anders woont met je eigen gezin, brengt het geluid van de beiaard je meteen terug naar de zaterdag thuis dat de boodschappen werden gedaan. Het gevoel van onbevangen jeugd en veiligheid komt meteen terug.

Gewoontes en tradities maken ons leven overzichtelijk en geven daarmee een gevoel van veiligheid. Je weet wat er gaat gebeuren. De stappen en uitkomsten zijn bekend en je kunt je er ontspannen door laten leiden aangezien het verleden inmiddels heeft aangetoond dat deze gewoonte werkt.

Zelfs als een gewoonte na verloop van tijd minder gewenst wordt, maakt het gevoel van veiligheid en voorspelbaarheid dat er toch vaak aan wordt vastgehouden. Het ongewenste resultaat weegt blijkbaar vaak op tegen de onveiligheid, de angst en onzekerheid van iets nieuws proberen.

"Voor de slak en de haas is het op dezelfde dag nieuwjaar:"

Daarnaast geeft het binnen groepen mensen een duidelijk ankerpunt. Het is herkenbaar voor iedereen. Buiten de veiligheid en herkenbaarheid, geeft het een gevoel van verbondenheid. Verbinding voelen met anderen, is één van de elementaire drijfveren van de mensen als we Grawe mogen geloven (Grawe, 2007). Bij het Chinees nieuwjaar zie je dit ook terug. Iedereen gaat de straat op in de rode kleding, met ratels en vuurwerk. Herkenbaar voor iedereen en de gezamenlijke traditie zorgt voor een sterk gevoel van verbondenheid.

Bij ons is dat traditioneel het Nieuwjaarsconcert op 1 januari. Een traditie binnen ons gezin dat een gevoel van veiligheid en verbinding creëert. En nog steeds luister ik elk jaar naar dit concert, ook nu ik een eigen gezin heb. Het was met name mijn moeder die het concept altijd op zette en ondanks dat mijn moeder er niet meer is, geeft het nog steeds een gevoel van verbondenheid met haar. Het nieuwe jaar is voor mij niet begonnen als dat concert niet voorbij is gekomen.

Vasthouden of loslaten?

Niets mis met tradities en gewoontes dus. Het kan zelfs ontzettend leuk en inspirerend zijn om deze in ere te houden of je eigen tradities te ontwikkelen. Nu je weet hoe ze ontstaan en wat ze doen, kun je er bewust naar kijken. Welke tradities en gewoontes vind je terug in jouw leven? Wat brengen ze jou? Kom je ongewenste tradities en gewoontes tegen? Dan weet je nu dat je ‘achter’ de tradities en gewoontes kunt kijken om te achterhalen waar ze vandaan komen. Een uitnodiging dus om jezelf eens de vraag te stellen wat je in ere wilt houden en waar je afscheid van wilt nemen. Als je mijn blogs volgt, dan weet je dat verandering niet vanzelf komt, maar volgens de Chinese astrologie wordt 2021 het jaar van de Os, die onder andere bekend staat om zijn kracht en doorzettingsvermogen, dus die staat daarmee dit jaar aan jouw kant. Veel plezier met jouw oude én nieuwe tradities!

Verwijzingen

Grawe, K. (2007). Neuropsychotherapy: how the neurosciences inform effecticve psychotehrapy. Psychology Press.

Hamal, G. &. (1996). Competing for the future. Boston: Harvard Business Press.

Vrije Universiteit Amsterdam. (sd). Waarom het experiment met de vijf apen een Broodjeaapverhaal is. Opgehaald van Vrije Universiteit Amsterdam: https://hmnc.nl/3anMmRn

Gerelateerde artikelen: